ΨΙΘΥΡΟΙ ΤΟΥ ΒΑΡΔΑΡΗ της ΣΟΦΙΑΣ ΒΟΪΚΟΥ

                       Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗ

  Δεν είναι λίγες οι φορές που ο αναγνώστης, συνειδητός και μη, βρίσκεται σε αδιέξοδο.

Η αγωνία του είναι να επιλέξει από τα χιλιάδες βιβλία εκείνο που θα του χαρίσει την απόλαυση. Μια αγωνία που απογειώνεται ακόμα περισσότερο, όταν οι προσδοκίες του είναι υψηλές και η αναγνωστική του εμπειρία μεγάλη.
   Ο συνειδητός αναγνώστης δεν προσδοκά μόνο, απαιτεί. Και η απαίτησή του αυτή ικανοποιείται όταν το σύμπαν του βιβλίου και οι ήρωές του γίνουν και δικό του σύμπαν, δικοί του άνθρωποι. Στην περίπτωση αυτή συνομιλεί μαζί τους, γίνεται συνταξιδιώτης στο ρου της ιστορίας, κοινωνός των γεγονότων και της καθημερινότητά τους και, όπως και στον πραγματικό κόσμο, με άλλους ταυτίζεται, τους κάνει φίλους και νιώθει όμορφα και άλλους τους αντιπαθεί.

Ο συνειδητός αναγνώστης είναι επίσης αυτός που ορίζει και τους κανόνες της ανάγνωσης. Που έχει τη δύναμη να αποφασίζει πότε θα επισκεφτεί τις σελίδες ενός βιβλίου και εάν θα συνομιλήσει με τους ήρωές του ή όχι. Και η δύναμη αυτή δεν υποκινείται από την αξία του βιβλίου, που ούτως ή άλλως οι έγκριτες κριτικές έχουν επιβεβαιώσει και το γνωρίζει, αλλά από τη δική του ψυχική διάθεση.

Εν κατακλείδι, αυτό που ζωντανεύει τους ήρωες ενός ποιοτικά λογοτεχνικού βιβλίου, που το πραγματώνει και το μετουσιώνει μπροστά του σε ζώσα κοινωνία, είναι η συνειδητή του απόφαση –ως αναγνώστη– να επισκεφτεί το σύμπαν του βιβλίου και να συνομιλήσει με τους ήρωες και τον συγγραφέα του.

Κάνοντας αυτές τις σκέψεις, θέλω να μιλήσω για ένα βιβλίο που, αν και βρέθηκε στα χέρια μου από την πρώτη του παρουσίαση στο αναγνωστικό κοινό στις 20 Απριλίου του 2016 με προσωπική αφιέρωση από τη συγγραφέα, η πραγμάτωσή του στον δικό μου αναγνωστικό ορίζοντα ολοκληρώθηκε μόλις πριν λίγες ημέρες.

Πρόκειται για το βιβλίο της Σοφίας Βόικου «Ψίθυροι του Βαρδάρη» που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Ψυχογιός.

Ο τίτλος του με την πρώτη ματιά πολλά υποσχόμενος και οι επιμελώς επιλεγμένες πληροφορίες του γύρω από την υπόθεση στο οπισθόφυλλο εξίσου θελκτικές.

Και ναι. Για άλλη μια φορά η Σοφία Βόικου αποδεικνύει –και με αυτό το αφήγημα- ότι εκτός από ικανή ερευνήτρια και σκαπανέας στα άγνωστα ή και ανεξιχνίαστα για τους περισσότερους μονοπάτια της ιστορίας είναι και έμπειρη αρχιτέκτονας του λόγου. Το αφήγημά της «Ψίθυροι του Βαρδάρη», ένα αριστοτεχνικά δομημένο μυθιστόρημα, είναι από κείνα που η ιστορία διαπλέκεται στις ζωές και τα γεγονότα της καθημερινότητας των ηρώων και συνεπώς δικαίως θα το χαρακτηρίζαμε όχι καθαρώς ιστορικό αλλά ανθρωποκεντρικό.

Οι ήρωες και το σύμπαν της αφήγησης της Βόικου είναι άνθρωποι καθημερινοί, με όλα τα ελαττώματα και τα προτερήματα που είχε και έχει διαχρονικά το ανθρώπινο γένος. Άνθρωποι-ήρωες που ταλανίζονται από τα πάθη και τις αδυναμίες τους. Που ονειρεύονται και ελπίζουν σε κάτι καλύτερο. Που καιροσκοπούν, αγαπούν, αλλαξοπιστούν… Που χάνουν κάποτε τον βηματισμό τους και παρασύρονται στη δίνη των δικών τους λαθών, αλλά τελικά τον βρίσκουν και εξιλεώνονται. Πρωταγωνιστές της δικής τους αλήθειας. Γύρω τους, μπολιασμένα στις ζωές τους, παρουσιάζονται με ενεστώτα διαρκείας τα ιστορικά γεγονότα, που εντέλει κρατούν σε εγρήγορση τον αναγνώστη και τους ήρωες του βιβλίου δέσμιους στα απόνερά της.

Μια επιστολή από τα παλιά γίνεται το εργαλείο στα χέρια της δημιουργού που φέρνει στο φως επτασφράγιστα μυστικά. Μυστικά που πριν πολλά χρόνια σημάδεψαν με τον έναν ή τον άλλο τρόπο τη μοίρα των ανθρώπων που σεργιάνισαν στους δρόμους της Θεσσαλονίκης και έγιναν οι μυθιστορηματικοί μάρτυρες της ιστορίας της.

Με την αφήγηση της γιαγιάς Σοφίας, αναδρομή στο παρελθόν, ως ένα καλά σχεδιασμένο στοίχημα της μοίρας, και κατ’ επέκταση με την επιδέξια πένα της δημιουργού, μεταφερόμαστε στη Σελανίκ του 1912. Στην πόλη του Άη Δημήτρη που για 500 χρόνια ήταν υπόδουλη στους Οθωμανούς. Στην πόλη χωνευτήρι λαών και θρησκειών που στα σοκάκια και τις γειτονιές της την εποχή αυτή σεργιανούν συμφιλιωμένα Έλληνες, Τούρκοι, Εβραίοι, Φραγκολεβαντίνοι, Ντονμέδες, άνθρωποι αξιοσέβαστοι και οικογενειάρχες, πλούσιοι και φτωχοί, αλλά και πόρνες συφιλιδικές και μικροαπατεώνες. Στη Σελανίκ που πριν την απελευθέρωση ήταν βασικό λιμάνι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και που αναδείχθηκε σε διεθνές κέντρο εμπορίου, κατεχόμενη ωστόσο από τους συμμάχους, στον Α΄ παγκόσμιο πόλεμο. Στην πόλη-κράτος και πρωτεύουσα την περίοδο του εθνικού διχασμού, την ερημωμένη πόλη κατά τον Β΄ παγκόσμιο πόλεμο.

Η υπόθεση καθηλωτική και η ανάγνωσή του απνευστί. Ίδια με βαθιά εισπνοή φορτωμένη αρώματα του Θερμαϊκού κι ένα ταξίδι άκρως μεθυστικό πίσω στο χρόνο, παρέα με πρωταγωνιστές, όπως ο Μεχμέτ εφέντης, η Σοφία και η Αναστασία, ο Ιμπραήμ, ο Τζαννέτος, η Ζοζεφίν ή Σάρρα, η Εσρά… Χάρη στην ευρηματική πλοκή γνώρισα τα πολλά τούρκικα τοπωνύμια της ελληνικότατης από αιώνες Θεσσαλονίκης. Σεργιάνησα μπροστά από τα αρχοντικά στη λεωφόρο Εξοχών αλλά και στις κακόφημες γειτονιές και τα καταγώγια του Βαρδάρη. Σύρθηκα στις υπόγειες στοές, στην πόλη κάτω από την πόλη, και αγάπησα την Εσρά, ακολούθησα τα χνάρια της άλλοτε στα λασπωμένα λαγούμια και τις κρύπτες της πόλης κι άλλοτε σε κόσμους αλλοτινούς, εκεί που μόνο τα μάτια της ψυχής σε αξιώνουν να μυρίσεις από μακριά το αίμα και τον θάνατο και να διαβάσεις τα μελλούμενα. Έγινα μάρτυρας της πίκρας και της αδικίας που βίωσαν οι πυροπαθείς του 1917. Παρακολούθησα με αποστροφή την υποταγή της Σοφίας και της Αναστασίας στις επιθυμίες του πατέρα τους και τις επιταγές της κοινωνίας και γεύτηκα αφενός το επικίνδυνο ερωτικό τους παιχνίδι με τον Μεχμέτ-Εμμανουήλ που αλλάζει κάθε τόσο την πίστη του και αφετέρου τον ανομολόγητο έρωτα της πρώτης που ποτέ δεν έπαψε να αγαπά τον άνδρα της αδερφής της, μια αγάπη που τελικά θα επισφραγιστεί με τη γέννηση του μικρού Τζωρτζή. Παρασύρθηκα ακόμη στα μπουρδέλα του Βαρδάρη, στο φημισμένο οίκο της Ζοζεφίν και τσατίστηκα με τον Τζαννέτο που για να σώσει το τομάρι του δε δίστασε να εξαπατήσει γυναίκες και πατρίδα, αγωνιώντας εάν η θεία δίκη –η ελεγχόμενη εδώ από τη δημιουργό– του απέδιδε την αρμόζουσα τιμωρία. Τέλος, ερωτεύτηκα τη γιαγιά Σοφία για την ευστροφία της, κυρίως όμως για τη λεβεντιά της να κρατάει στο χέρι της τον ίδιο τον θάνατο και να μην υποκύπτει στο κάλεσμά του μέχρι που και η τελευταία ικμάδα και στιγμή της ζωής της μεταγγίζεται στην καρδιά της εγγονής της.

Οι «Ψίθυροι του Βαρδάρη» είναι μια υπέροχη ιστορία, ερωτική και ανθρώπινη, με μια εκπληκτική γραφή, που συνυφαίνει με αρτιότητα τον μύθο με την πραγματικότητα. Και ένα κείμενο σφιχτοδεμένο, ανατρεπτικό, συγκινητικό, άκρως αληθινό.

Πρόκειται για ένα βιβλίο που η ιστορία του, σύμφωνα με την συγγραφέα, επέλεξε να γραφτεί, προφανώς για να φωτίσει πτυχές της ιστορίας της πόλης του Άη Δημήτρη σκοτεινές, προκειμένου –ποιος ξέρει; ίσως– να αξιωθεί να γίνει σταυροδρόμι πολιτισμών, πνευματικών αναζητήσεων και εμπορίου και μια πόλη αντάξια της ιστορίας της.

Ένα βιβλίο, τέλος, που η ιστορία του με συγκίνησε βαθύτατα και που τελικά κατάφερε να με παρασύρει να αγαπήσω την πόλη που απαρνήθηκα δυο φορές για χάρη της Αθήνας, επιβεβαιώνοντας έτσι την προφητική πια ευχή της Σοφίας στην αφιέρωσή της.

Μελίσσια, 25 Ιουνίου 2019

Με αγάπη και σεβασμό στη συγγραφέα και στους αναγνώστες της, ως ταπεινός αναγνώστης κι εγώ!

Μερκούριος Αυτζής

https://www.psichogios.gr/site/Books/show/1003412/psithyroi-toy-bardarh#prettyPhoto